AİLE MAHKEMESİ UZMANI ( PEDAGOG, PSİKOLOG, SOSYAL HİZMET UZMANI)

AİLE MAHKEMESİNDE PEDAGOG, PSİKOLOG VE SOSYAL HİZMET UZMANI

4787 Sayılı Aile Mahkemeleri’nin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanunun 5. Maddesi’nde Aile Mahkemeleri’nde görevli Uzmanlar ve Görevleri şu şekilde belirtilmiştir.

Her aile mahkemesine,

• Davanın esasına girilmeden önce veya davanın görülmesi sırasında, mahkemece istenen konular hakkında taraflar arasındaki uyuşmazlık nedenlerine ilişkin araştırma ve inceleme yapmak ve sonucunu bildirmek,
• Mahkemenin gerekli gördüğü hallerde duruşmada hazır bulunmak, istenilen konularla ilgili çalışmalar yapmak ve görüş bildirmek,
• Mahkemece verilecek diğer görevleri yapmak, üzere Adalet Bakanlığınca, tercihan; evli ve çocuk sahibi, otuz yaşını doldurmuş ve aile sorunları alanında lisansüstü eğitim yapmış olanlar arasından, birer psikolog, pedagog ve sosyal çalışmacı atanır.
  
  Bu görevlilerin bulunmaması, iş durumlarının müsait olmaması veya görevin bunlar tarafından yapılmasında hukuki veya fiili herhangi bir engel bulunması ya da başka bir uzmanlık dalına ihtiyaç duyulması hallerinde, diğer kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlar veya serbest meslek icra edenlerden yararlanılır.
  
  Bu uzmanlar, 18/06/1927 tarihli ve 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununda düzenlenen hakimin reddi sebeplerine göre reddolunabilir.
  
  Koruyucu, Eğitici ve Sosyal Önlemler
  Madde 6 - Aile mahkemesi, diğer kanunlardaki hükümler saklı kalmak üzere görev alanına giren konularda:
  
  1. Yetişkinler hakkında;
  
  a) Evlilik birliğinden doğan yükümlülükleri konusunda eşleri uyararak, gerektiğinde uzlaştırmaya,
  b) Ailenin ekonomik varlığının korunması veya evlilik birliğinden doğan mali yükümlülüklerin yerine getirilmesine ilişkin gerekli önlemleri almaya,
  
  c) Resmi veya özel sağlık veya sosyal hizmet kurumlarına, huzur evlerine veya benzeri yerlere yerleştirmeye,
  
  d) Bir meslek edinme kursuna veya uygun görülecek bir eğitim kurumuna vermeye
  
  2. Küçükler hakkında;
  
  a) Bakım ve gözetime yönelik nafaka yükümlülüğü konusunda gerekli önlemleri almaya,
  b) Bedensel ve zihinsel gelişmesi tehlikede bulunan veya manen terk edilmiş halde kalan küçüğü, ana ve babadan alarak bir aile yanına veya resmi ya da özel sağlık kurumuna veya eğitimi güç çocuklara mahsus kuruma yerleştirmeye,
  
  c) Çocuk mallarının yönetimi ve korunmasına ilişkin önlemleri almaya,
  
  d) Genel ve katma bütçeli daireler, mahalli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri ve bankalar tarafından kurulmuş teşekkül, müessese veya işletmelere veya benzeri işyerlerine yahut meslek sahibi birinin yanına yerleştirmeye karar verebilir.
  
  Aile mahkemesince verilen bu kararların takip ve yerine getirilmesinde 5 inci maddeye göre atanan uzmanlardan biri veya birkaçı görevlendirilebilir.  
• Bu kararlara uyulmaması halinde Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 113/A maddesi uygulanır.
• Madde 7 - Aile mahkemeleri, önlerine gelen dava ve işlerin özelliklerine göre, esasa girmeden önce, aile içindeki karşılıklı sevgi, saygı ve hoşgörünün korunması bakımından eşlerin ve çocukların karşı karşıya oldukları sorunları tespit ederek bunların sulh yoluyla çözümünü, gerektiğinde uzmanlardan da yararlanarak teşvik eder. Sulh sağlanamadığı takdirde yargılamaya devam olunarak esas hakkında karar verilir.
  
  NOT: Kanunun uygulama yönetmeliği bulunmamakta, yönetmeliğin bulunmamasından ve kanundaki maddelerin yeterli açık ve netlikte olmamasından kaynaklanan güçlükler yaşanmaktadır.

Tanımlamalar

Psikoloji: İnsan ruhunun, özünü, değişik durumlarını inceleyen, duyum, coşku ve düşünme gibi olguların kurallarını bulmaya çalışan bilim dalıdır. (davranış bilimi)

Pedagoji: (Eğitim bilimi)

• Eğitimi konu alan disiplindir.
• Sıklıkla öğretimle eş anlamlı kullanılır.
• Çocukları yetiştirme bilimi ve sanatıdır.
• Eğitimi gerçekleştirmek ve özellikle öğretilen vasıtaların tümüdür.
• Başkalarının kanıları, fikirleri ve alışkanlıkları üzerinde etkili olmayı amaçlayan her türlü aksiyondur.

Sosyal Hizmet: İnsan temelinde, onun kendisinden ya da kendi dışındaki sebeplerden dolayı karşılaştığı sosyal sorunları ortaya çıkarmak, bu sorunlar karşısında baş etme mekanizmaları geliştirmesini, kişinin güçlü yönlerini fark etmesini ve bunları lehine kullanmasını sağlamaya, sorunlar karşısında kullanabileceği toplumsal kaynakları ortaya çıkarmada ve kişiyi bu kaynaklara yönlendirmede yardımcı olan profesyonel bir meslek ve disiplindir.

Uzmanların Mahkemeler Tarafından Görevlendirilmesi ve Rapor Hazırlanması Süreci

Mahkemenin dosyayı uzmana yönlendirmesi ile uzmanın görevi başlar. Dosyalar mahkeme hakimliğince ara kararlarda belirtilerek uzmanlara genellikle şu konularda yönlendirilmektedir;

• Velayet, velayet’in nez’i, tedbiren velayet talebi
• Şahsi münasebet tesisi
• Evlilik birlikteliğinin değerlendirilmesi
• Evlat edinme
• Daha önce hazırlanan rapora ‘ek rapor’ sunulması,
• Daha önce verilen karara yönelik olarak çocuğun bulunduğu koşullardaki durumunun periyodik aralıklarla değerlendirilmesi,
• Tarafların müşterek çocuklarının bulunduğu koşullarda değerlendirilmesi ve ebeveynleri ile ilişkisinin tespit edilmesi.

Uzmanlar, görüşmeler/incelemeler ve yazdıkları raporlarda neleri, nasıl değerlendiriyorlar?

      Mevcut durumda uzmanlar, kendilerine yönlendirilen dosyalarda ara kararlarda belirtilen görevleri doğrultusunda gerekli incelemeleri yaparak hazırladığı raporu mahkemeye sunar.

Uzman, raporu hazırlamak için elde ettiği bilgileri şu aşamalarda bir araya getirir.

• Taraflarla ve/veya çocuklarla ve/veya gerek duyulan diğer kişiler (bakıcı, babaanne,dede vs.) ile yapılan görüşmeler ve değerlendirmeler,
• Tarafların ve müşterek çocuklarının yaşadıkları koşullarda yapılan incelemeler.
• Okul incelemesi
• Tarafların iş ortamında yapılan inceleme ve değerlendirmeler
• Mevcut durumda uzmanlar genel olarak sadece görüşme, test, gözlem yaparak rapor hazırlamakta, ‘Sosyal Çalışmacılar’ sosyal inceleme kapsamında yaşam koşullarını çoğunlukla incelemektedir.
• Uzmanlar üç ayrı meslek grubundan oluşmakta, görevlendirilmeleri sırasında görev ayrımı yapılmamaktadır. Meslek gruplarının görevleri ve sınırlılıkları her ne kadar kanun ve yönetmeliklerde belirlenmemiş olsa da görevlendirildikleri konularda, konunun içeriğine yönelik kendi mesleklerinin gereği yapabilecekleri değerlendirmelere yer vermektedir.

Uzmanlar “evlilik birlikteliği“ konusunu değerlendirirken;

• Taraflar arasındaki ilişkiyi, birlikteliğin sona ermesine neden olan durumları,
• Tarafların eş, anne, baba olarak sorumluluklarının farkındalığını, aile fertleri ile ilişkilerini,
• Psikolojik sorunu olan kişiyi (velayeti istenen çocuk, evlat edinecek kişi, anne, baba vs.) tek başına ve çevresi ile birlikte, psikolojik araştırma yöntemlerini kullanarak inceleyerek sorunları ve bunların kaynağını,
• Tarafların ekonomik, kültürel durumlarını ve eğitim seviyelerini, göz önünde bulundurarak dikkate alır.

Velayet ve Evlat Edinme konuları değerlendirilirken:

Çocuğun, varolan koşullarda;

• Aile kavramından algıladıklarını,
• Anne-babası ve çevresindeki kişilerle ilişkilerini, onlara yakınlık durumunu,
• Gelişimsel olarak yaşının özelliklerine sahip olma durumunu,
• Yaşadığı çevre koşullarını,
• Ev koşullarının uygunluğunu,
• Okulundan memnuniyetini, derslerindeki başarı durumunu, arkadaşları ile olan ilişkilerini,
• İhtiyaç ve olanaklarının sağlanma durumunu,
• Evlilik süresince ve sonrasında yaşananlardan etkilenme durumunu,

Tarafların (Ebeveynin);

• Eğitim, ekonomik, kültürel durumlarını ve yaşam koşullarını,
• Birbirleri ve çocukları ile olan ilişkilerini,
• İlişkilerinin çocuğa yansımalarını,
• Evlat edinme kavramını algılama durumlarını, evlat edinmek ya da evlat edinilmek isteme nedenlerini, meslek gruplarının gerektirdiği şekli ile göz önünde bulundurur.

Uzmanlar tarafından hazırlanan raporlarda belirtilen değerlendirme, görüş, tavsiye ve sonuç mahkemenin takdirindedir. Mahkeme karar vermedikçe uzman raporunun hukuki bağlayıcılığı yoktur. Uzman raporlarının “çocuğun yüksek yararı ilkesi“ doğrultusunda hazırlandığı göz önünde bulundurulmalıdır.


Uzmanın görüşme/inceleme günü nasıl belirlenir ve öğrenilir?

Mevcut uygulamada uzmanların yapacakları görüşme gününün belirlenmesi konusunda da farklı uygulamalar bulunmaktadır. Ancak görüşme gününden önce uzmanın taraflarla karşılaşmamaları görüşmenin verimliliği açısından önemlidir.
Uzmanlar mahkemece görevlendirilirken;

• Bireysel olarak (…konusunda ‘pedagog’ raporu alınması)
• İki uzman bir arada (…konusunda ‘pedagog ve sosyal çalışmacı’ dan rapor alınması)
• Üç uzman bir arada (…konusunda ‘pedagog, psikolog ve sosyal çalışmacı’ dan rapor alınması) olacak şekilde görevlendirmeler yapılabilmektedir.

Görevlendirilen uzmanlar raporlarını nasıl hazırlıyorlar ve sunuyorlar?

• “Ortak görüşme /inceleme yapılıp uzmanlardan birisinin hazırladığı rapora diğer uzmanların da imza atması ile ortak rapor oluşturulması,
• Ayrı ayrı yapılan görüşmeler /incelemeler neticesinde ortak rapor hazırlanması,
• Uzmanın kendi yaptığı görüşme/inceleme neticesinde kendisinin rapor hazırlaması” şeklindedir.

Sonuç olarak; mevcut koşullarda standardın olmadığı görülmektedir.

Bir dosyada mahkeme uzmanının görevlendirilmesi işlemi Hakim'in ihtiyacı, isteği ve takdiri ile mümkün olmaktadır. Tarafların bu konuda talepte bulunma hakkı vardır. Uzmanlarca verilen raporları değerlendirme ve kanaatinde etkin olarak kullanma yetkisi ve takdiri de Hakimindir.


Koray AYDIN
Pedagog